‘ਫ਼ਤਿਹ’
ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਜੋੜ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪੰਨਾਂ 258 ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਫ਼ਤਿਹ
ਬੁਲਾਉਣ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜ ਹਨ-
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ॥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਿਹ॥
ਅਸਲ ਪਦ-ਛੇਦ ਇਉਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ-
ਵਾਹਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖ਼ਾਲਸਾ॥
ਵਾਹਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਿਹ॥
ਨੋਟ:
ਗੁਰਬਾਣੀ ਗਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਵਾਹਿ’ ਅਤੇ ‘ਗੁਰੂ’ ਦੋ ਆਜ਼ਾਦ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਬਦ "ਵਾਹਿ"
ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚੋਂ ਤੇ ਦੂਜਾ ਸ਼ਬਦ "ਗੁਰੂ" ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ
ਵਿੱਚੋਂ ਹੈ, ਜੋ ਜੋੜੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ।
ਅਰਥ:
ਧੰਨਯਤਾ ਯੋਗ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੀ ਸਾਜਿਆ ਹੋਇਆ ਖ਼ਾਲਸਾ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਸੇ
ਦੀ ਫ਼ਤਿਹ ਧੰਨਯਤਾ ਯੋਗ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹੀ ਫ਼ਤਿਹ ਹੈ।
ਇਸ ਵਿੱਚ ‘ਵਾਹਿ’ ਸ਼ਬਦ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਜੀ
ਨੂੰ ਧੰਨੁ ਧੰਨੁ ਕਹਿਣ ਲਈ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਗੁਰੂ ਨੇ ਕੀਤੀ
ਹੈ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹੀ ਫ਼ੌਜ ਹੈ। ਰੱਬ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ,
ਕਿਉਂਕਿ ਰੱਬ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ’ ਸ਼ਬਦ ਅਕਾਲ ਬੋਧਕ ਨਹੀਂ
ਹੈ। ਮਿਲਾਪ, ਵਿਦਾਇਗੀ, ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਆਦਿਕ ਸਮਿਆਂ ਤੇ ਫ਼ਤਿਹ ਬੁਲਾਈ ਜਾਂਦੀ
ਹੈ। ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਹੀ ਇਹ ਦੂਜਾ ਰੂਪ ਹੈ। {ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਾ ਬਡਾ ਤਮਾਸਾ॥ (ਭੱਟਾਂ
ਦੇ ਸਵੱਯੇ)। ਤੁਕ ਵਿੱਚ ‘ਵਾਹੁ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਧੰਨਯਤਾ ਯੋਗ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ
ਜੀ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਇੱਥੇ ‘ਵਾਹੁ’ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਵਾਹਿ’ ਸ਼ਬਦ ਸਮਾਨ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ
ਹੈ।}
ਜੈਕਾਰਾ:
ਇਹ ਜੰਗਾਂ ਜੁੱਧਾਂ ਵੇਲੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ-ਕੱਲ ਇਹ ਕਈ ਢੁੱਕਦੇ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ
ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੈਕਾਰਾ ਇਹ ਹੈ-
ਜੋ ਬੋਲੈ ਸੋ ਨਿਹਾਲ।
ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ।
ਅਰਥ: ਜੋ ਵੀ ਪ੍ਰਾਣੀ
ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ਼ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ਾ ਅਤੇ ਅਟੱਲ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ,
ਉਹ ਨਿਹਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜੈਕਾਰੇ ਦੇ ਗ਼ਲਤ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਵਿਗਾੜੇ ਹੋਏ ਰੂਪ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ-
1. ਸਾਸੀ ਕਾਲ
2. ਚਾਚੀ ਕਾਲ
3. ਸਾਸਰੀ ਕਾਲ
4. ਸੱਤ ਸਿਰੀ ਅਕਾਲ
"ਸ਼੍ਰੀ" ਅਤੇ "ਸਿਰੀ"
ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ?
ਜੈਕਾਰੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ‘ਸ਼੍ਰੀ’ ਸ਼ਬਦ
ਸਤਿਕਾਰ ਬੋਧਕ ਹੈ ਜੋ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ, ਗੁਰੂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹਾਂ, ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ
ਵਿਅੱਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਥਾਵਾਂ ਆਦਿਕ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ
ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸ਼੍ਰੀ’ ਸ਼ਬਦ ਲੱਛਮੀ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
‘ਸਿਰੀ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ-
ਬੱਕਰੇ ਦੀ ਸਿਰੀ, ਸੱਪ ਦੀ ਸਿਰੀ, ਛੋਟਾ ਸਿਰ (ਦੇਖੋ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਕ੍ਰਿਤ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ
ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ)। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ‘ਸਿਰੀ’ ਸ਼ਬਦ ‘ਸਿਰਜੀ’ ਦੇ ਅਰਥਾਂ
ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਆਖਣਾ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਣਭੋਲ਼ੇ ਹੀ
ਨਿਰਾਦਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਹੈ। ਕਹਿਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ- ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ।
ਲਿਖਾਰੀ ਅਤੇ ਬੁਲਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜਾਂ ਨੂੰ ਕਦੋਂ ਸਮਝਣਗੇ!
ਨੋਟ:
ਵਾਹਿ ਗੁਰੂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਥਲੇ ਦਿੱਤੇ ਲੇਖ ਜ਼ਰੂਰ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ:
-
ਕੀ ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ’ ਜਾਪ ਹਰਿ ਨਾਮ
ਸਿਮਰਨ ਹੈ ?
- ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ
-
ਕੀ ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ’ ਜਾਪ ਹਰਿ ਨਾਮ
ਸਿਮਰਨ ਹੈ ?
- ਭਾਗ ਆਖਰੀ
ਜੇ ਕਿਸੇ ਪਾਠਕ ਨੇ ਕੁਮੈਂਟ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ
ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
